Παρασκευή 6 Μαρτίου 2015

Χτίζοντας τον «μύθο» της Κοζάνης με τα Αρχεία της Βιβλιοθήκης

Χαρίτων Καρανάσιος

(εισήγηση στην Ημερίδα «Βιβλιοθήκες και Αρχεία» της ΕΔΥΜΜΕ, 1.3.2015)

Στο σύγχρονο τεχνοκρατικό περιβάλλον είναι δύσκολο να πείσεις για την αξία αρχείων και χειρογράφων. Στην εποχή της εικόνας και της χρησιμοθηρίαςμόνον ότι είναι εντυπωσιακό ή έχει πρακτική-υλική αξία «πουλάει». Νακαταστρέψουμε λοιπόν τα Αρχεία; Και αν το κάνουμε, θα λείψουν από κανέναν;

Όσοι γνωρίζουμε έχουμε χρέος να εργαστούμε σοβαρά επιστημονικά (όσο το επιτρέπουν οι διοικήσεις), να τα προβάλουμε σωστά, χρησιμοποιώντας σύγχρονους κώδικες και μοντέλα.
Μέσω της δημιουργίας ονόματος προέλευσης για την Κοζάνη και τη Δυτ. Μακεδονία, τελικός στόχος είναι η συν‒διαμόρφωση πολυμορφικής ταυτότητας πολιτιστικής καθώς και αυτοσυνείδησης κοινωνικής, σε σύνδεση με την ιστορία και παράδοση του τόπου, αλλά και με επέκτασή της.
Ταυτότητα και παράδοση έχουν όμως και απολύτως οικονομικά οφέλη.
Το όνομα σε μια εταιρεία και σε ένα προϊόν είναι σημαντικό για την οικονομική επιτυχία.
Έτσι, η προβολή της ιστορίας και του πολιτισμού της περιοχής θα κάνει και τα προϊόντα της πιο αναγνωρίσιμα, οπωσδήποτε και τον τουρισμό της πιο προσοδοφόρο.
Προκύπτει, λοιπόν, η ανάγκη να δημιουργήσουμε τον «μύθο» της Κοζάνης, και γενικότερα της Δυτ. Μακεδονίας. Τους επιστήμονες μάς ενδιαφέρει η ιστορική έρευνα, αλλά υπάρχει και η αναγκαιότητα της οικονομίας. Ο μύθος χτίζεται σιγά-σιγά και από πολλές ψηφίδες.Για παράδειγμα, βασικό επιχείρημα του μύθου της περιοχής είναι ότι η Δυτ. Μακεδονία είναι η κοιτίδα των Μακεδόνων. Ακόμη και ο χώρος είναι υποβλητικός και γεμάτος ιστορία. Αν ανεβεί κανείς στο Σιώπατο, θα δει στο βάθος τον Αλιάκμονα, τα Πιέρια και τον Όλυμπο!Το «κλειδί» όμως για τον μύθο της Κοζάνης είναι η γένεση μια νέας πόλης επί οθωμανικής κυριαρχίας. Η Κοζάνη δημιουργήθηκε υπό οθωμανική κυριαρχία τον 15ο αι., και περί το 1800 από χωριό βοσκών, τις οίδε ποιας προέλευσης, κατέστη μητρόπολη στη Μακεδονία και τα Βαλκάνια, με ανθηρή οικονομία, συντεταγμένη πολιτεία με κανονισμό και θεσμούς, με διάσημους διανοουμένους με αποδήμους. Αυτό, δηλ. η δημιουργία μιας νέας πόλης στους Νέους Χρόνους με επιτυχία στην ανάπτυξη,είναιμοναδικό παράδειγμα τόσο στον ελληνικό όσο και στον βαλκανικό χώρο, και πρέπει να το εκμεταλλευτούμε.

Ο μύθος που πρέπει να δημιουργήσουμε, λοιπόν, πρέπει να περιστρέφεται ακριβώς γύρω από αυτό το γεγονός, που θα πρέπει να αποτυπωθεί και σε ένα σοβαρό βιβλίο ιστορίας της πόλης (ελλ.-αγγλ.): «Χτίζοντας μια νέα ελληνική πόλη υπό οθωμανική κυριαρχία» (Buildinganewgreek-balkantowninthe 15thcent. undertheOttomans. TheHistoryofKozaniinWestMacedonia/Greece). Πρέπει να συνειδητοποιήσουμε ότι η Κοζάνη, από κοινού με την Καστοριά και τη Σιάτιστα, αλλά και τα Γρεβενά ‒δρόμοι της οικονομίας και των Γραμμάτων στη Β. Ελλάδα κατά την Τουρκοκρατία‒, ως απόληξη του ορεινού όγκου της ανατολικής Πίνδου, επωφελήθηκαν από την οικονομική και πνευματική κίνηση των Ιωαννίνων, ενώ η περιοχή συγκέντρωσε ομάδες πληθυσμού με διαφορετικό πολιτισμικό χαρακτήρα, από τις οποίες δημιουργήθηκε ένα πολύμορφο αλλά λειτουργικό κοινωνικό και πολιτιστικόσχήμα. Τα τρία βασικά και δυνατά στοιχεία της Κοζάνης ήτανα) ο δυναμισμός των κατοίκων, β) η πολυμορφία στην προέλευση, και γ) η συλλογική η ταυτότητα βάσει των διαφορετικών ταυτοτήτων. Τα τρία αυτά στοιχεία είναι η αφετηρία τόσο για επιστημονική έρευνα, όσο και για προβολή του διαχρονικού «Χαρακτήρα» της πόλης, με όλες τις διαφοροποιήσεις κατά την εξέλιξη του ιστορικού και κοινωνικού γίγνεσθαι.

Η Δημοτική Βιβλιοθήκη είναι μια πρώτης τάξεως πρωτογενής ύλη, αφενός, για τη μελέτη και συνείδηση της παράδοσής μας, αφετέρου, για τη δημιουργία του μύθου της πόλης. Προϋπόθεση όμως για την ανάδειξη της ΔΒΚ είναι η οργάνωση προσωπικού. Επί σειρά ετών όμως ο ΔΚ εμπιστεύθηκε τη ΔΒΚ σε τεχνοκράτες-μηχανικούς της ΔΕΗ. Έτσι,η νοοτροπία της ΔΕΗ ήταν ηρίζα όλων των κακών στη ΔΒΚ. Είναι δυνατόν στη σημαντικότερη ιστορική Βιβλιοθήκη της χώρας να μη υπάρχει κανείς ειδικός επιστήμονας ποτέ μέχρι τώρα; Δεν καταλαβαίνω γιατί ο υπ. Οικονομικών μπορεί να μην είναι καν βουλευτής, όπως και κάποιοι προσωρινοί πρωθυπουργοί, ενώ στη Βιβλιοθήκη δεν μπορεί να υπάρχουν εξωτερικά μέλη, ειδικοί επιστήμονες, χωρίς να είναι δημοτικοί σύμβουλοι. Ό,τι καταλαβαίνει ένας φιλόλογος-παλαιογράφος από κάρβουνο, άλλο τόσο καταλαβαίνει ένας υπάλληλος της ΔΕΗ από οργάνωση Βιβλιοθήκης. Δεν είδα όμως ποτέ φιλόλογο σε κάποιο ΔΣ της ΔΕΗ. Η ΔΒΚ χρειάζεται, βέβαια, και διευθυντή με γνώση και όραμα.
Εδώ μια σημείωση: Η Κοζάνη, παρά τα όσα λέγονται, δεν διαθέτει «Θησαυρούς» εντυπωσιακούς, δηλ. χρυσόβουλλα ή σπάνια βυζαντινά εικονογραφημένα χειρόγραφα ή κάποια έγγραφα από αναγνωρίσιμα πρόσωπα πανελληνίως ή διεθνώς. Ακριβώς όμως αυτή η μυθολογία περί Θησαυρών στάθηκε μοιραία για τη Βιβλιοθήκη. Αρκούσε μια απλή βερμπαλιστική αναφορά από τους τοπικούς ταγούς («οι θησαυροί μας, το αγλάισμα της πόλης» κλπ.), ώστε να μην χρειάζεται περαιτέρω επιστημονική έρευνα! Η ΔΒΚ μοιάζει με το χέρσο χωράφι ενός αγρότη, το οποίο καλλιέργησαν τα παιδιά του μόνον όταν αυτός τους είπε ότι κρύβεται θησαυρός. Θησαυρός δεν υπήρχε, αλλά τα παιδιά ανακάλυψαν τον θησαυρό της εργασίας και καλλιέργειας του αμπελιού. Η ΔΒΚ, λοιπόν, διαθέτει κάτι σπάνιο: διασώζει όλη την ιστορία της πόλης στα Αρχεία της ΔΒΚ, από το 1750 κ.ε., έχει επίσης πολλά χειρόγραφα, τα οποία αντικατοπτρίζουν την εκπαιδευτική ανάπτυξη και εξέλιξη από το 1700 ως σήμερα, έχει μεγάλους των γραμμάτων, τους οποίους δεν έχει αναδείξει, έχει σημαντική αλλά άγνωστη ιστορία από τον 15ο αι. κ.ε.

Το σχήμα της οικονομίας «παραγωγή, επεξεργασία, διάθεση προϊόντος» ισχύει και στη Βιβλιοθήκη: «Υποδομή-Έρευνα-Προβολή». Η πρώτηδράση είναι μια πρώτη καταγραφή και ταξινόμηση του υλικού, καθώς και η βασική τεκμηρίωση και ψηφιοποίηση των τεκμηρίων. Η δεύτερη, η επιστημονική έρευνα των τεκμηρίων (χειρογράφων, εγγράφων, εντύπων). Κατόπιν, μπορεί κανείς να προβάλει κατά περίπτωσιν ό,τι κρίνει πιο ενδιαφέρον και επίκαιρο. Η πρώτη δράση έγινε στη ΔΒΚ,με μετέωρο όμως βήμα, η δεύτερη εμποδίστηκε από την ίδια τη ΔΒΚ, ώστε να μην προχωρά βέβαια και η Τρίτη δράση, η προβολή. Συγκεκριμένα, το αποτέλεσμα από το πρόγραμμα ψηφιοποίησης και τεκμηρίωσης (2004), όπως αποτυπώνεται στην ιστοσελίδα της ΔΒΚ, είναι ιδιαίτερα προβληματικό. Αυτό συνέβη, επειδή η ΔΒΚ και ο ΔΚ δεν εμπιστεύθηκαν τους επιστήμονες της Κοζάνης. Είναι χαρακτηριστικό ότι την τεκμηρίωση δεν την υπογράφει κανείς επιστημονικόςυπεύθυνος. Και αυτό είναι το βασικό πρόβλημα γενικότερα της ΔΒΚ: Δεν εμπιστεύτηκε ποτέ τους επιστήμονες, ούτε σε επιτελικό ρόλο, αλλά ούτε καν έλαβε υπόψιν τις συμβουλές τους.
Σήμερα, έχοντας μπροστά μας μια νέα αρχή στη ΔΒΚ, καταθέσαμε ως ΕΔΥΜΜΕ ένα συνολικό επιστημονικό πρόγραμμα έρευνας και ανάδειξης των τεκμηρίων της ΔΒΚ. Είναι αναρτημένο στον ιστότοπο της ΕΔΥΜΜΕ: https://edymme.wordpress.com/2015/03/03.Το πρόγραμμα είναι ευσύνοπτο (5 σελ.) αλλά ρεαλιστικό και υλοποιήσιμο, εν μέρει άμεσα αλλά και σε βάθος χρόνου. Περιλαμβάνει 10 πεδία βάσει πραγματικών δεδομένων και αναγκών.ΥΠΟΔΟΜΗ: (1) Άμεσες προτεραιότητες:Corrigenda/Addenda, διόρθωση συστήματος ταξινόμησης, νέα αρίθμηση χφφ, διόρθωση-συμπλήρωση κειμένων ιστοσελίδας και τεκμηρίωσης, τεχνικά προβλήματα,θεραπεία αδυναμίαςστην εύρεση χφφ-εγγρ., ανάρτηση τεκμηρίων.ΕΡΕΥΝΑ: (2) Άμεσες sinequanon εργασίες, (3) Βασική έρευνα, εκδ. υποδομής, (4) Εκδ. αρχειακού υλικού,συνθετικές εργασίες. ΠΡΟΒΟΛΗ: (5) Ημερίδες-Workshops, (6) Εκθέσεις, (7) Σεμινάρια-Εργαστήρια, (8) Διαδραστικά προγράμματα,Video, (9) Προβολή ΔΒΚ σε Αθήνα-Θεσσαλονίκη, (10) Καφετερία-Πωλητήριο.

Το βασικότερο όλων: Ανάρτηση όλων των τεκμηρίων στο διαδίκτυο. Χωρίς ελεύθερη ψηφιακή πρόσβαση, τα Αρχεία αχρηστεύονται, πολλώ μάλλον όταν απαιτείται πληρωμή. Ό,τι μένει στο συρτάρι είναι άχρηστο, ό,τι κρύβεται δεν υπάρχει. Τα Αρχεία ανήκουν σε όλους και η γνώση πρέπει να διαχέεται ελεύθερα,ειδικά όταν πρόκειται για την ιστορία μας.


Μετά την περίοδοτου ΙΝΒΑ και το πρόγραμμα ψηφιοποίησης, τρίτη ευκαιρία δεν θα υπάρξει, παρά μόνον η σκληρή δουλειά από όλους, με τη διευκόλυνση και εμπιστοσύνη της διοίκησης, την εργασία των ειδικών επιστημόνων, αλλά και το ενδιαφέρον των συμπολιτών και γενικότερα του κοινού. Άλλη συνταγή δεν υπάρχει. Αν προχωρήσουμε, και δημιουργηθεί ένα καλό όνομα, τότε και χορηγούς μπορεί να βρει κανείς και εθελοντές. Η ΔΒΚ πρέπει να γίνει η Πύλη πληροφορίας για την Κοζάνη και τη Δυτ. Μακεδονία. Από την πλευρά μας, ως Εταιρεία Δυτικομακεδονικών Μελετών, επιδιώκουμε τη συνεργασία όλων προς έρευνα και ανάδειξη της τοπικής μας ιστορίας, αρκεί να υπάρχει ένα μίνιμουμ σοβαρότητας σε οργάνωση και επιστημονικό επίπεδο.
Τέλος, όσον με αφορά προσωπικά, απέσυρα την εκδήλωση ενδιαφέροντος που είχα καταθέσει εγγράφως στη ΔΒΚ για συγκεκριμένες εργασίες (χωρίς προσωπική αποζημίωση), καθώς διεπίστωσα ουσιώδεις διαφορές ως προς την αντίληψη περί έρευνας και επιστημονικώνεκδόσεων και δράσεων. Αν η Βιβλιοθήκη δεν εμπιστευθεί τους επιστήμονες, δεν μπορεί να αποκτήσει υποδομή, έρευνα και προβολή. Η πρωτοβουλία και ευθύνη ανήκει στους διοικούντες.

Δεν υπάρχουν σχόλια:

Δημοσίευση σχολίου