«Μάαααρτ΄ Μάρτ΄ Μάρτ΄!!!» της Ματίνας Τσικριτζή Μόμτσιου

Aπό την Γιορτή του Μάρτη:

 «Όπου έχει κόρην ακριβή, το Μάρτη Ήλιος μην τη δει» *

 Φαντάζομαι πόσες φορές ‘ν πάτσέτι απ’ τ΄ χαραή! Μπορεί να αποσπάσθηκε η προσοχή σας από δευτερεύοντα πράγματα: περικοπές, ντιπ φάρμακα, ντιπ παράδις, ντιπ επικουρικό, νέα μέτρα κλπ… και να μην ήσασταν σε επιφυλακή, μη σας γελάσει κάνας.

Μπορεί να σας είπαν κι ένα από τα κλασσικότερα ψέματα « Άου, έχς ζάχαρη άχνη στου μάγουλου σ απ’ του λουκούμ΄!» κι να χίρσέτι να σκουπαΑαζαίζιστι, αντί να συγκεντρωθείτε και να απαντήσετε με το γνωστό λυρικό τρόπο:
 Είνι απ’ τουν κιρό τς συννιφιάς τρώει ου λύκους τα αυτιά σ κι αλιπού τα γόνατά σ κοιτώ κι δεν είνι. 

Μετά την περήφανη αυτή απάντηση θα μπορούσατε ελεύθερα να ελέγξετε αν αληθεύουν οι ισχυρισμοί όποιου προσπαθούσε να σας γελάσει, χωρίς να σας έρθει στα μούτρα το ξεφτιλιστικό:


 Μάαααρτ΄ Μάρτ΄ Μάρτ΄!!!!!!!!!!


Το χειρότερο βέβαια είναι το ομαδικό γέλασμα που μπορεί να υπέστησαν πολλοί δασκαλαίοι επειδή βρέθηκαν μπόσικοι κι έπεσαν θύματα της ευρηματικότητας των μαθητών τους: μπορεί δηλαδή να αντίκρυσαν μπροστά τους άλλο τμήμα ή άδεια τάξη ή μαθητές που ισχυρίζονταν ότι έχουν άλλο μάθημα κι διάφορα τέτοια περίπλοκα!
 Εμείς τη δασκάλα μας την Ελένη τη Φραντζέζου τη λέγαμε ανελλιπώς κάθε χρόνο ότι ‘ν ξηλώθκιν ου πουδόγυρους, κι αυτή επίσης ανελλιπώς έσκυβε και κοιτούσε κατάπληκτη!

 Πάντως έστω κι αργά θα έχουμε την ευκαιρία να δώσουμε μια αποστομωτική και τεκμηριωμένη απάντηση στο παγκόσμιο αντι-Κοζανιτικό λόμπυ που εδώ και χρόνια μας λέει τα ίδια πράγματα κάθε χρόνο τέτοια μέρα:
 «Ντιπ ανάπουδ΄ οι Κουζιανιώτ΄! Όλους ου κόσμους γιλάει τουν Απρίλ΄ κι ιτούτ΄ του Μάρτ΄!»

 Όλοι αυτοί οι λασπολόγοι πρέπει να ξέρουν ότι: Πρώτον ότι δε γελάει μόνο η Κοζάνη το Μάρτη αλλά κι άλλα μέρη της Ελλάδος. Προχείρως αναφέρω τα Μέγαρα, την περιοχή της Ολυμπίας και την Κρήτη.

 Και δεύτερον και κυριότερον: το γέλασμα του Μαρτίου είναι πολύ ορθότερο από το αντίστοιχο του Απριλίου. Και εξηγούμαι:

 ΓΕΛΑΣΜΑ

 Όπως πιθανόν γνωρίζετε, ο Μάρτης ήταν ο πρώτος μήνας του 10μηνου Ρωμαϊκού ημερολογίου, κυρίως επειδή την 21η μέρα του, σημειώνεται η εαρινή ισημερία, ένα από τα 4 βασικά σημεία της φαινόμενης τροχιάς του Ήλιου.
Η χρονική αυτή στιγμή αποτελούσε αστρονομικό-ημερολογιακό ορόσημο και εκεί εστιαζόταν η αρχή των περισσοτέρων αρχαίων ημερολογιακών συστημάτων.

Σύμφωνα με την παράδοση, καθιερώθηκε ως πρώτος μήνας του Ρωμαϊκού έτους από τον μυθικό Ρωμύλο προς τιμήν του πατέρα του και γενάρχη των Ρωμαίων, Θεού του πολέμου Mars (Άρη).
Ας μην ξεχνάμε ότι η αρχή της άνοιξης ήταν η πιο σημαντική περίοδος του έτους για τους Ρωμαίους, που ως πολεμικός λαός άρχιζαν τότε τις εκστρατείες τους.
 Για τους πολεμιστές Ρωμαίους λοιπόν ο χειμώνας ήταν περίοδος ανάπαυλας και δεν σηματοδοτούνταν από κανένα μήνα! 10 μήνες είχαν!
 Ακόμη και σήμερα οι ονομασίες των τελευταίων μηνών του έτους είναι κατάλοιπα εκείνης της ρύθμισης.
 Ο πρώτος μήνας του Φθινοπώρου δηλαδή ονομάζεται Σεπέμβριος γιατί στο αρχαίο Ρωμαϊκό ημερολόγιο θεωρούνταν 7ος (septem), ο επόμενος Οκτώβριος, 8ος δηλαδή (octo), ο Νοέμβριος 9ος (novem), κι ο Δεκέμβριος 10ος (decem).
 Ο διάδοχος του Ρωμύλου Νουμάς Πομπίλιος τον 7ο αιώνα, στην προσπάθεια του να διορθώσει αυτή τη χειμερινή …ασάφεια προσέθεσε τους δυο μήνες του χειμώνα, Ιανουάριο και Φεβρουάριο, υποβιβάζοντας τον αφιερωμένο στο θεό του πολέμου Μάρτιο σε 3ο μήνα κι ορίζοντας σαν 1ο τον Ιανουάριο του οποίου η ονομασία είχε δοθεί προς τιμή του ειρηνικού θεού Ιανού.

 Κατ’ άλλους αρχαίους συγγραφείς η μετατόπιση αυτή έγινε από τους υπάτους μετά το 153 π.Χ., με το Μάρτιο να παραμένει πρώτος μήνας του θρησκευτικού έτους. Μπορεί η 1η Μαρτίου να έπαψε να θεωρείται πολιτική πρωτοχρονιά στη Ρώμη, αλλά μια αντίληψη αιώνων δεν ξεριζώνεται εύκολα. Εξ άλλου ο μήνας εξακολουθούσε να φέρει την εαρινή ισημερία, ημερομηνία ορόσημο όπως είπαμε και προηγουμένως.
 Έτσι λοιπόν σε πολλές Ευρωπαϊκές χώρες συνέχισαν να γιορτάζουν αυτή τη μέρα με πομπές, χορούς και δώρα ως τον 7ο αιώνα μ.Χ. Παραδοσιακά υπολείμματα είναι τα «χελιδονίσματα» (που μοιάζουν σαν τα Κοζανίτικα τα Πρωτοχρονιάτικα Σούρβα) στα οποία θα αναφερθούμε παρακάτω.

 Δε φτάνει που για πολλά χρόνια θεωρούνταν επίσημα Primus (πρώτος), ο Μάρτης ήταν επιπλέον και ο κατ’ εξοχήν διαβατήριος μήνας, αυτός δηλαδή που οδηγεί από το χειμώνα προς Άνοιξη.

 Σε όλες τις διαβατήριες στιγμές, οι κοινωνίες που εμφορούνταν από μεταφυσικές αντιλήψεις, αισθάνονταν φόβο κι ανασφάλεια, καθώς πίστευαν στην παρουσία βλαπτικών δυνάμεων που παραμόνευαν να κάνουν κακό.
 Πολλά τα αντίδοτα που χρησιμοποιούνταν σε πολλά μέρη του κόσμου ως μέσα προφυλακτικά και αλεξίκακα, μεταξύ των οποίων και η ψευδολογία.
 Τα ψέματα αυτής της ημέρας δηλαδή ήταν για πολλά χρόνια ένα είδος υπερφυσικής, μαγικής πάλης για την επικράτηση του καλού, με νικητές πότε τον ψεύτη που έγινε πιστευτός και πότε τον ρεαλιστή που δεν ξεγελάστηκε. Ιδιαίτερα στην αρχή της άνοιξης το παγκόσμιο αυτό έθιμο του ξεγελάσματος έχει επίσης ευετηριακό χαρακτήρα.
 Πρόκειται με άλλα λόγια για μια προσπάθεια να ξεγελαστούν τα κακά πνεύματα και να πετύχουμε παραγωγή και καλοχρονιά.

 Κι ύστιρα μι λεν Πρωταπριλιά! Κουλουκύθια!

Τι να φτουρήσει ο Απρίλης μπροστά στο Μάρτη!

 Άλλη ατράνταχτη απόδειξη είναι η απουσία κραυγής άμα γελάσεις κάποιον την Πρωταπριλιά. Μπορείς να πεις «Απρίιιιιιλ΄, Απρίλ΄, Απρίλ΄;»
Ντιπ σιουρδίτκου ακούγιτι!

Ενώ Μάαααρτ΄ Μάρτ΄ Μάρτ΄!!!!!!!!!! Μεγαλοπρεπέστατο!

 Άρα? Όπερ έδει δείξαι!


 ΔΕΙΣΙΔΑΙΜΟΝΙΕΣ

Η προσπάθεια εξουδετέρωσης των βλαπτικών δυνάμεων δεν σταματάει στα ξεγελάσματα. Επειδή πολλές πλευρές ζωής απειλούνται μόλις μπαίνει ο μήνας, είναι άσωτες οι δεισιδαιμονίες που συνδέονται μαζί του.

Αναφέρω τις πιο διαδεδομένες:

 Τις 8 πρώτες μέρες του Μάρτη εμφανίζονται οι Μπάμπις, οι αρχαίες Δρίμες, όντα δαιμονικά που έρχονται και κάνουν κακό σε ξύλα, ρούχα και σώματα: όσα πανιά πλυθούν εκείνη την περίοδο λιώνουν, όσα ξύλα κοπούν, σαπίζουν. Άσε πόσα μαλλιά θα μας πέσουν άμα λουστούμε!

 Έτσι ούτε κόψιμο ξύλα επιτρέπεται εκείνες τις μέρες, ούτε λούσιμο!
Όσο για τα ρούχα, καλό είναι να αποφεύγουμε ολότελα να τα πλύνουμε την πρώτη βδομάδα.
Αν όμως αυτό είναι άκρως απαραίτητο, τότε πρέπει να ρίξουμε στο νερό ένα πέταλο ή ένα καρφί, γιατί το σίδερο διώχνει τα δαιμόνια.
 Επίσης δε ράβουμε, δεν μπαλώνουμε και δεν πλέκουμε κάλτσες «για να μη φιδιάζονται τα ζωντανά», κι ούτε ανοίγουμε ψαλίδι «για να μην ανοίγει το στόμα του λύκου και της αλεπούς και τρώνε πρόβατα και κότες»
Μη νομίσετε όμως ότι με το φόβο μην μας πατήσουν τα δαιμονικά, θα καθόμαστε όλο το μήνα.
Στο νοικοκυριό ιδιαίτερα είναι η ώρα να γίνουν εποχικοί καθαρισμοί (τινάγματα ρούχων, σκουπίσματα) που συνοδεύονται με επωδές:

«Όξω ψύλλοι και κοριοί, μέσα οι νοικοκυροί!»

 Κίνδυνοι όμως ελλοχεύουν και στο χώρο της εκτροφής πουλερικών.

 Ο Μάρτης βλέπετε είναι η εποχή που οι αγρότες βάζουν κλωσσαρές, βάζουν δηλαδή τις κότες να κλωσήσουν τα αβγά. Όποιος χρειαστεί να επισκεφτεί ένα αγροτικό σπίτι την Πρώτη Μαρτίου πρέπει να κάτσει λίγο στο πάτωμα, για να «κάθονται» οι κλωσσαρές του σπιτιού, να μη σηκώνονται μ’ άλλα λόγια και αφήνουν τ’ αυγά να κρυώνουν.
Πιστεύεται πώς αν ο πρώτος επισκέπτης είναι αρσενικός, οι κλωσσαρές θα βγάλουν κοκόρια, ενώ αν είναι θηλύκια, τότε βεβαίως τα πουλιά θα είναι κότες.

 Τέλος κάποιες αγροτικές δουλειές καλό είναι να αποφεύγονται στις αρχές του Μάρτη καθώς επίσης και όλες τις Τετάρτες και τις Παρασκευές του μηνός. Δεν πρέπει να κλαδεύονται τ’ αμπέλια και τα δέντρα ή να φυτεύονται οπωροφόρα γιατί θα ξεραθούν.

 ΑΣΤΑΘΕΙΑ – ΕΥΜΕΤΑΒΛΗΤΟΣ ΚΑΙΡΟΣ

Ο Μάρτιος παρουσιάζεται με πλούσια έθιμα και ενδιαφέρουσες λαϊκές δοξασίες, κυρίως λόγω της επίδρασης των καιρικών συνθηκών που επικρατούν το μήνα αυτό για τη γεωργική και κτηνοτροφική παραγωγή.

 Οι συνθήκες αυτές, όπως αποτυπώνονται και στη λαϊκή παροιμία

«Ο Μάρτης μια κλαίει κι μια γελά» είναι πολύ ασταθείς.
Σ’ αυτή του την ιδιότητα οφείλει ο μήνας και το χαρακτηρισμό «πεντάγνωμος» – «Ο Μάρτης ο πεντάγνωμος, πέντε φορές εχιόνισε και πέντε το μετάνιωσε που δεν εξαναχιόνισε».

Η φετινή χρονιά μάλιστα πρόκειται να αποτελέσει περίτρανη απόδειξη της ορθότητας της λαϊκής σοφίας.
Δε μας έφταναν όλα τα άλλα τα χαράτσια, ποιος ξέρει τι λογαριασμός θα μας έλθει από την Τηλεθέρμανση και γι’ αυτόν το μήνα, κατά πώς παν τα πράγματα!
 Γι’ αυτό και μάλλον θα επικαιροποιήσουμε τη γνωστή παροιμία και θα την παραδώσουμε στις επόμενες γενιές σαν: «Μάρτης, γδάρτης και κακός θερμιδοκάφτης!»

 Την αστάθεια του καιρού ο λαός μας προσπαθεί να την δικαιολογήσει με διάφορους μύθους.

 Οι πιο γνωστοί είναι:

 1. Οι δυο γυναίκες του Μάρτη, η όμορφη κι η άσχημη

2. Το βαρέλι των 12 μηνών, όπου η …πρωτοφανής για μήνα μπαγαμποντιά του στοίχισε όχι μόνο ένα γερό ζαβράν΄, αλλά και την πρωτιά του ανάμεσα στους υπόλοιπους αδελφούς του.

3. Η λιθωμένη γριά, που πάγωσε με τ’ αρνάκια της, επειδή θέλησε να κοροϊδέψει το Μάρτη νομίζοντας ότι γλίτωσε τα ζώα της από τις παγωνιές του, λέγοντας «Πρ’τς Μάρτη μ!».

 Ο μύθος αυτός εξηγεί παράλληλα γιατί ο Φλεβάρης έχει μόνο 28 μέρες, ενώ ο Μάρτης 31.

Σε πολλά μέρη της Ελλάδας αυτές οι τελευταίες μέρες ονομάζονται «μέρες της γριάς» ενώ οι πρώτες θεωρούνται μερομήνια – δοξασία που επικρατεί και στην Κοζάνη αλλά για τις πρώτες μέρες του Αυγούστου.
 Πρόκειται για μέρες δηλαδή που από τις καιρικές τους συνθήκες μπορούν να γίνουν προβλέψεις για όλο το χρόνο.
 Προσωπικά εύρισκα πάντα τη λαογραφία του Μαρτίου και ειδικά της Πρωτομαρτιάς πολύ ενδιαφέρουσα, χωρίς όμως να ασχοληθώ και πάρα πολύ με το θέμα. Τώρα το έψαξα λίγο καλύτερα και πραγματικά εντυπωσιάστηκα τόσο με τη διαχρονικότητα των εθίμων που έχουν να κάνουν με το μήνα αυτό, με πρώτο και καλύτερο τα χελιδονίσματα, όσο και με την ευρεία διασπορά τους στο Βαλκανικό χώρο, κυρίως λόγω της υιοθέτησής τους από τους Βυζαντινούς.
Χαρακτηριστικό δείγμα παρόμοιας διασποράς αλλά και διαχρονικότητας ταυτόχρονα αποτελεί ο μάρτης, η ασπροκόκκινη κλωστή.

  ΧΕΛΙΔΟΝΙΣΜΑΤΑ

Ας δούμε λίγο καλύτερα τα χελιδονίσματα πρώτα Παρόλο που δεν απαντούν στην πόλη της Κοζάνης, τα χελιδονίσματα είναι έθιμο με μεγάλη διάδοση ιδιαίτερα στον βορειοελλαδικό χώρο αλλά και στη Θεσσαλία, τη Μάνη, τα Δωδεκάνησα κλπ.
Πρόκειται για ένα μελωδικό καλωσόρισμα της Άνοιξης από τα παιδιά του τόπου, που μοιάζει πολύ με κάλαντα. Πράγματι ανήμερα Πρωτομαρτιάς αγόρια και κορίτσια γυρίζουν από σπίτι σε σπίτι κρατώντας ένα μεγάλο καλάθι και ένα ομοίωμα χελιδόνας, την οποία σε πολλά μέρη κάνουν αρθρωτή, με δυνατότητα να κινεί δηλαδή το σώμα και τα φτερά της.

 Στα μέρη μας μάλιστα της προσθέτουν και κουδουνάκια γύρω από το λαιμό. Καθώς περπατούν στους δρόμους του χωριού, τραβούν το σκοινί της κατασκευής κάνοντας το πουλί να γυρίζει γύρω από τον άξονά του σαν να κελαηδάει, και τραγουδούν ζωηρά:

Χελιδόνι έρχεται

 απ τη Μαύρη θάλασσα

 θάλασσα πέρασε,

 πύργον εθεμέλιωσε

 έκατσε και λάλησε

 Μωρ’ καλή νοικοκυρά

 σέβα έβγα στο κελάρι

 φέρε αυγά σαρακοστά

 και σχοινιά πεντηκοστά

 για να δέσουμε το Μάρτη

 και τον τσιιλίμπουρδάκι

 κι αν δεν έχτε πέντε αυγά

 παίρνουμε την κλωσαριά,

 να γεννάει και να κλωσάει και να σέρνει τα πουλιά.

 ‘Οξω Ήλιος και χαρά μέσα ψύλλ΄ και ποντικοί.

Υπάρχουν πολλές παραλλαγές του τραγουδιού.
Εγώ διάλεξα αυτήν της Καισαρειάς για να σας θυμίσω ότι το έθιμο απαντάει και στην περιοχή μας και κυρίως στον Τσιαρτσιαμπά και σε κάποια ποντιακά χωριά
 Το τραγούδι δεν είναι μόνο αναγγελτικό του ερχομού της Άνοιξης. Είναι και μαγικό-ευετηριακό.

Τα παιδιά παίρνουν μερικά φύλλα από τον σκουροπράσινο κισσό με τον οποίο έχουν φροντίσει να στολίσουν το καλάθι που κρατούν, και τα δίνουν στη νοικοκυρά, ως σύμβολο της αμάραντης βλάστησης και μέσο ικανό να μεταδώσει τη θολερότητα και τη γονιμότητα στις κότες.

 Η νοικοκυρά σκορπίζει τα φύλλα στο κοτέτσι και με τη σειρά της δίνει στα παιδιά αβγά από τις κότες της. Αυτό που εντυπωσιάζει περισσότερο στα χελιδονίσματα όπως ανάφερα και προηγουμένως είναι η διαχρονικότητά τους.

Ξέρουμε πως πέρασαν από την αρχαιότητα στους Βυζαντινούς χρόνους, διασώθηκαν στα χρόνια της Τουρκοκρατίας, κι έφτασαν μέχρι τις μέρες μας. Ήδη τον 6ο π.Χ. αιώνα ο Κλεόβουλος o Ρόδιος είχε γράψει ένα τραγούδι για τα χελιδόνια, που το τραγουδούσαν τα μικρά παιδιά την πρώτη ημέρα του μήνα Βοηδρομιώνα, δηλαδή την 1η Μαρτίου.

Το έθιμο κατέγραψε ο συγγραφέας-περιηγητής του 2ου π.Χ. αιώνα Αθήναιος ο οποίος αναφέρει ότι γίνεται από τους Ροδίους ένα είδος αγερμός, αποκαλούμενος χελιδόνισμα (χελιδονίζειν) και γίνεται το μήνα Βοηδρομιώνα.

Ονομάζεται δε χελιδόνισμα γιατί τα παιδιά βγάζουν κραυγές (επιφωνούν).

Τραγουδούσαν τα παιδιά στη Ρόδο τον 2ο αιώνα, όταν πέρασε από κει ο Αθήναιος:

Αρχαίο κείμενο	Μετάφραση
«Ήλθ’ ήλθε χελιδών Καλάς ώρας άγουσα Καλούς ενιαυτούς Επί γαστέρι λευκή Επί νώτα μέλαινα»	Ήρθε, ήρθε το χελιδόνι Που φέρνει καλές ώρες Και καλά χρόνια Είναι λευκό στην κοιλιά Και μαύρο στη ράχη

Η ομοιότητα του σημερινού τραγουδιού με το αρχαίο είναι πραγματικά εντυπωσιακή, τόσο στο λεκτικό ύφος και την οικονομία της σύνθεσης όσο και στα επιμέρους θεματικά στοιχεία: μήνυμα του ερχομού της άνοιξης με την επάνοδο του χελιδονιού, χαιρετισμός του φτερωτού προπομπού της, επωδική αποδίωξη κακών από το σπίτι, αίτηση φιλοδωρήματος

 Το αθώο αυτό στιχούργημα, το αφιερωμένο στα χελιδόνια και την Άνοιξη καταδικάστηκε κι αυτό μαζί με πολλά άλλα από την εν Τρούλω Οικουμενική Σύνοδο σαν έθιμο ειδωλολατρικό, που δεν ταίριαζε με τη νέα θρησκεία.

Ευτυχώς η καταδίκη αυτή έμεινε μόνο στα χαρτιά και περνώντας από γενιά σε γενιά το έθιμο έφτασε ως τις μέρες μας, για να σβήσει νομοτελειακά μετά το Β΄ Παγκόσμιο Πόλεμο, κι όπως και τόσα άλλα έφτασε να τελείται πλέον σε ελάχιστα μέρη, είτε από νοσταλγία είτε από τουριστική σκοπιμότητα.


ΜΑΡΤΗΣ

 Άφησα τελευταίο το έθιμο του μάρτη, το οποίο θεωρώ το πιο ενδιαφέρον από όλα για πολλούς λόγους κυρίως για τη μακροβιότητά του και για την ευρύτατη παρουσία του σε όλα τα Βαλκάνια σε συνδυασμό με το γεγονός ότι παντού λειτουργεί ως αποτρεπτικό της βλαπτικής δύναμης του ήλιου. 

Ο Μάρτης όπως πολύ καλά ξέρετε είναι ένα κορδόνι από στριμμένο λευκό και κόκκινο νήμα, που το φορούν στον καρπό του χεριού για να προφυλαχτούν από τις ακτίνες του μαρτιάτικου ήλιου, οι οποίες θεωρούνταν πολύ επικίνδυνες. Ας μην ξεχνάμε ότι όταν καθιερώθηκε αυτή η συνήθεια, το πρότυπο γυναικείας ομορφιάς ήταν η λευκότητα και η αφρατάδα του προσώπου (και πολύ σωστά!).

Έτσι κάθε μέσο έπρεπε να επιστρατευτεί για να μη σε κάψει ό ήλιος και σε κάμει «γκαραβέλ΄» κι «μαυρουτσούκαλου»! Είναι ένα παμπάλαιο έθιμο, με βαλκανική διασπορά. Πιστεύεται ότι έχει τις ρίζες του στην Αρχαία Ελλάδα, και συγκεκριμένα στα Ελευσίνια Μυστήρια.
 Οι μύστες των Ελευσίνιων Μυστηρίων έδεναν μια κλωστή, την «Κρόκη», στο δεξί τους χέρι και το αριστερό τους πόδι. Στη συνέχεια πέρασε στη ρωμαϊκή εποχή και στο Βυζάντιο, με τις βυζαντινές πατρίκιες να το κρεμούν στο λαιμό τους μαζί με σκόρδο, κρεμμύδι και άλλα φυλαχτά.
Από κει και μέσα από την Τουρκοκρατία έφτασε ως τις μέρες μας με αδιάλειπτη συνέχεια και με την ίδια αποτρεπτική λειτουργία .

 Εντυπωσιακή είναι επίσης η τοπική του διασπορά και κυρίως στα Βαλκάνια, όπως αναφέρθηκε και παραπάνω.

 Στη Βουλγαρία ιδίως γίνεται χαμός!
 Πρωί-πρωί οι κάτοικοι φορούν στον καρπό ή στο πέτο τους «Μαρτενίτσες», στολίδια φτιαγμένα από άσπρες και κόκκινες κλωστές που τα βάζουν για να μην τους «κάψει η γιαγιά Μάρτα» (Μπάμπα Μάρτα, στα βουλγαρικά), η θηλυκή προσωποποίηση του μήνα Μάρτη, μια δύστροπη γιαγιά η οποία αλλάζει την διάθεση της συνέχεια.
Πολλές φορές οι μαρτενίτσες μοιάζουν σαν μάλλινα κουκλάκια ένα αρσενικό, ο Πίζο κι ένα θηλυκό η Πέντα. Για επιπλέον προστασία σε κάποιες περιοχές τοποθετούν έξω από τα σπίτια τους ένα κομμάτι κόκκινου υφάσματος.

 Στα ρουμανικά ο μάρτης φέρει την ονομασία «Μαρτιζόρ». Η κόκκινη κλωστή συμβολίζει την αγάπη για το ωραίο και η άσπρη την αγνότητα του φυτού χιονόφιλος, που ανθίζει τον Μάρτιο και είναι στενά συνδεδεμένο με αρκετά έθιμα και παραδόσεις της Ρουμανίας. Εμφανίζεται επίσης ίδιο και απαράλλαχτο στα Σκόπια με την ονομασία «Μάρτινκα» και στην Αλβανία ως «Βερόρε».

 Σ΄ όλες αυτές τις χώρες οι κάτοικοι επιπλέον ανταλλάσουν δώρα και κάρτες την Πρωτομαρτιά, που φέρουν τα χρώματα και τα σύμβολα της ημέρας (χειροποίητα) και την ευχή «Καλή άνοιξη και καλό καλοκαίρι». Πίσω στον τόπο μας τώρα για να δούμε πού φοριέται ο μάρτης.
Είναι ολοφάνερο ότι τον βάζουμε κυρίως στο χέρι αλλά μπορεί να μπει και σε οποιοδήποτε σημείο του σώματος θεωρεί ο κάτοχός του ότι είναι προβληματικό.
 Άμα είσαι σβάρνας π.χ. μπορεί να τον βάλεις στο μεγάλο δάχτυλο του ποδιού σαν δαχτυλίδι για να μην σκοντάφτεις. Ή άμα σε πονεί η μέση, τον δένεις κάπου εκεί κοντά.
Προληπτικά μπορείς να τον χρησιμοποιήσεις και σε άλλα μέρη του σώματος για να μη ματιάζονται.

 Στις αγροτικές περιοχές οι κάτοικοι δεν περιορίζονται να προφυλάγουν μόνο τους ανθρώπους αλλά βάζουν μάρτη και στην ουρά ή στα κέρατα των ζώων, και κυρίως στις κατσίκες και τις αγελάδες για να κατεβάζουν γάλα.

Αλλού τον δένουν γύρω από τις στάμνες για να προστατέψουν το νερό από τον ήλιο και να το διατηρήσουν κρύο, αλλά και σε φυτά, κυρίως τριανταφυλλιές, για να εξασφαλίσουν την ανθοφορία τους Ωραία! Καλά τον βάλαμε το μάρτη σε έμψυχα και άψυχα! Πότε πρέπει να τον βγάλουμε τώρα είναι το ζήτημα και τι τον φκιάνουμε.

 Σε κάποια μέρη τον κρατάνε μέχρι την Ανάσταση οπότε και τον καίνε με τη λαμπάδα της Λαμπρής ή τον βάζουν στο Πασχαλιάτικο αρνί για να ροδοκοκκινίσει και να μην αντρουπιαστούν. Στα χωριά των Γρεβενών, πολλοί τον έβγαζαν στις 9 Μαρτίου, τ’ Αη Σαράντη, όταν οι γυναίκες έφκιαναν τις σαραντακούλουρες.

 Αλλού τον κρεμούσαν σε ανθισμένη κρανιά ή αμυγδαλιά – δέντρα τα οποία επειδή ανθίζουν νωρίς έχουν ιδιαίτερη παρουσία την Πρωτομαρτιά:
σε πολλά μέρη για παράδειγμα οι άντρες έκοβαν κλαδιά τους και χτυπούσαν μ’ αυτά όλους τους δικούς τους για να είναι γεροί και υγιείς

 Στην Κοζάνη αλλά και στα περισσότερα μέρη της Ελλάδας κρατούν το μάρτη μέχρι να πρωτοδούν χελιδόνι ή πελαργό, οπότε τον βγάζουν και τον πετούν στα κεραμίδια για να τον πάρει το πουλί να κάνει τη φωλιά του – προσβλέποντας όμως και σε λαμπριάτικα δώρα μέσα από αυτή την γενναιόδωρη χειρονομία.
 Μπορεί βέβαια να μην πρωτοπορούμε στην Κοζάνη στον τρόπο που φορούμε το Μάρτη, ούτε και στον τρόπο που τον πετούμε. Εκεί που ξεχωρίζουμε όμως είναι στη δεκάρα, το απαραίτητο αυτό εξάρτημα του εθιμικού βραχιολιού που μας συντρόφευε σαν παιδιά όλο το μήνα, μας αμποδούσε όταν γράφαμε και παλαμίζονταν όταν τρώγαμε.

Τώρα κλιούτς!

Για να βάλουμε ένα υποκατάστατο, προσφύγαμε στον Πάνο το Δελιαλή, να ΄ναι καλά ο άνθρωπος, και μας έφερε τις ρουδέλις απ’ τς βίδις.
Αλλιώς μσο χανα του πάρτι! Γι’ αυτό και συναισθανόμενη τα μειονεκτήματα του Euro, θα προσχωρήσω σ΄ αυτούς που υποστηρίζουν ότι πρέπει να γυρίσουμε στη δραχμή. Εκτός των άλλων πλεονεκτημάτων που θα επιφέρει μια τέτοια κίνηση, θα μας εξασφαλίσει επιπλέον και τις πιο χρήσιμες υποδιαιρέσεις του αγαπημένου νομίσματος, τη δεκάρα για τς ζτλαραίοι και την εικοσάρα για τς αρχουντάδις, ώστε να κρεμούμε επιτέλους έναν αξιοπρεπή μάρτη!

 Εκτός άμα δεν μας περισσεύουν ούτε κι αυτές!

Ματίνα Τσικριτζή- Μόμτσιου

------------------

 * Η Εκδήλωση έγινε την 1 Μαρτίου 2012 στο Φίλιππο με τη συμμετοχή:
Νηπιαγωγεία: 8ου, 13ου, 21ου Ε. Χατζηκώστα
 Δημοτικά: 10ο, Χ. Μούκα, Χ. Μεγδάνη
Λάκκος του Μάγγανη

Δημοσιεύτηκε στο kozanionline

στις  5/3/12 - 10:01 π.μ.