Μάρτυρες της αρχαιοελληνικής και βυζαντινής αρχιτεκτονικής τα αρχοντικά της Κοζάνης

Οι ρίζες της αρχιτεκτονικής των αρχοντικών της Κοζάνης χάνονται στα βάθη των αιώνων. Ωστόσο, αν τα εξετάσει κάποιος με προσοχή, μπορεί πολλά να καταλάβει για τον τρόπο ζωής των κατοίκων της Μακεδονίας σε αυτά τα υψηλού κάλλους και αισθητικής κτίσματα που ανεγέρθηκαν από τον 17ο αιώνα και μετά.
Βασικά χαρακτηριστικά τους ήταν ο ανδρώνας, η πλατυμέτωπη πρόσοψη του κτιρίου, ο ηλιακός (ή ηλιακωτό που μετονομάστηκε σε χαγιάτι), δηλ. ο σκεπαστός εξώστης, που φιλοξενούσε την οικογένεια για 11 μήνες το χρόνο, αλλά και τα σαχνισιά, οι προεξοχές των αρχοντικών που αναπτύσσονταν πέρα από τα όρια της τοιχοποιίας του ισογείου και στηρίζονταν σε ξύλινα υποστυλώματα.
Για την προέλευση των βασικών αρχιτεκτονικών στοιχείων των αρχοντικών της Μακεδονίας δεν υπάρχει αμφιβολία κατά τον ομότιμο καθηγητή του Αριστοτελείου Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης Νικόλαο Μουτσόπουλο. «Τα βασικά στοιχεία της μακεδονικής αρχιτεκτονικής προέρχονται από την αρχαία ελληνική και βυζαντινή κατοικία, καθώς εντοπίζονται στις αρχαίες κατοικίες της Ολύνθου, της Μεσημβρίας και όλες αυτές που ανασκάφηκαν πρόσφατα σε περιοχές της Βερογίτιδας» τονίζει ο ίδιος στο ΑΜΠΕ και υπογραμμίζει ότι «η δομημένη αρχιτεκτονική μας κληρονομιά αποδεικνύει την αυθεντικότητα των κληρονόμων του αρχαιοελληνικού και βυζαντινού κόσμου».

Όσο για τις ονομασίες «χαγιάτια» και «σαχνισιά» διευκρινίζει ότι δεν είναι τουρκικές αλλά παλαιοαραβικές, ενώ ο Διευθυντής του Ιστορικού Λαογραφικού Μουσείου Κοζάνης Πολυνείκης Αγγέλης σχολιάζει: «Παλαιότερα, κάποιοι θεωρούσαν, λανθασμένα, τις ονομασίες αυτές τουρκικές. Η πραγματικότητα, όμως, είναι διαφορετική καθώς τους συγκεκριμένους όρους τους έφεραν στην περιοχή οι μάστορες του τόπου από τα ταξίδια που είχαν κάνει στην Περσία».

Μιλώντας για τα δομικά χαρακτηριστικά των αρχοντικών της Κοζάνης, ο κ. Μουτσόπουλος δίνει ιδιαίτερη έμφαση στο χαγιάτι, το οποίο περιγράφει διαφορετικές χρήσεις ενός χώρου που εξελίχτηκαν κατά τη διάρκεια του χρόνου. Αρχικά, επρόκειτο για έναν σκεπαστό εξώστη, ανοιχτό προς την πλευρά του νότου, ώστε ο ήλιος να ζεσταίνει το χώρο ακόμη και κατά την περίοδο του χειμώνα που βρίσκεται σε χαμηλότερο επίπεδο. Μοιάζει με τους σημερινούς ημιυπαίθριους, καθώς είναι χτιστός από τρεις πλευρές και ανοιχτός μόνο από μία πλευρά. Εκεί πραγματοποιούνταν όλες οι δευτερεύουσες εργασίες του σπιτιού κατά τη μεγαλύτερη διάρκεια του χρόνου. Εναλλακτικά, ο όρος χρησιμοποιείτο για να περιγράψει την εσωτερική ισόγεια ημιυπαίθρια αυλή των αρχοντικών της Κοζάνης, τις στεγασμένες βεράντες, αλλά και τον κλειστό χώρο που πολλές φορές προέκυψε από το χτίσιμο της ανοιχτής πλευράς.


omogeneia