Μεταμόρφωση του Σωτήρος ή Χαμηλός Αηλιάς;

Του Γιάννη Τσιομπάνου

COZANI – Eglise Saint-Elias. Ασπρόμαυρη λιθογραφική καρτ ποστάλ. 1908 περίπου. Εκδότης Χατζηγρηγόρης Πιτένης.

Μεταμόρφωση του Σωτήρος σήμερα και όπως κάθε χρόνο έτσι κι από χθες πλήθη πιστών συρρέουν στο ομώνυμο εκκλησάκι στην περιοχή του Ξενία. Δεν είναι όμως λίγοι, ειδικά οι παλιοί Κοζανίτες, που συνηθίζουν τη συγκεκριμένη εκκλησία να την αποκαλούν και ως Χαμηλό Αηλιά. Από πού όμως και γιατί προέκυψε η διττή αυτή ονομασία;

Στην καρτ ποστάλ των αρχών του περασμένου αιώνα, που κοσμεί το παρόν κείμενο, διαβάζουμε άνω δεξιά στα γαλλικά στην τυπωμένη λεζάντα: Eglise Saint-Elias. Αποδίδοντας τον τίτλο στα ελληνικά, είναι ολοφάνερο πως το Eglise Saint Elias θα μπορούσε να μεταφραστεί μόνον ως η εκκλησία του Προφήτη Ηλία. Η εικόνα όμως που βλέπουμε σε τίποτε δεν θυμίζει τον Αηλιά που όλοι γνωρίζουμε και που βρίσκεται στην κορυφή του ομώνυμου λόφου. Με μία πιο προσεκτική ματιά διακρίνουμε ξεκάθαρα το κωδωνοστάσιο του ναού της Μεταμορφώσεως του Σωτήρος. Τι ακριβώς όμως γίνεται; Μήπως πρόκειται περί λάθους που συνηθιζόταν σε τέτοιες περιπτώσεις; Μήπως ο δαίμων του τυπογραφείου εισέβαλε ως ένα άλλο δαιμόνιο στο χώρο της εκκλησίας και μετέτρεψε την ονομασία του;
Ας πάρουμε όμως τα πράγματα σύμφωνα με την πορεία τους στην ιστορία. Στην κτητορική επιγραφή που βρίσκεται στο εσωτερικό υπέρθυρο αναγράφεται πως ο ιερός Ναός του Προφήτη Ηλία ανεγέρθηκε το έτος 1865. Τι ακριβώς όμως συμβαίνει και συναντάμε δύο ονομασίες; Γιατί εντός του ναού υπάρχει επιγραφή με την ονομασία Προφήτης Ηλίας ενώ εορτάζει της Μεταμορφώσεως του Σωτήρος;
Η ιστορία στους παλιούς λίγο πολύ είναι γνωστή. Καταρχήν, όπως φαίνεται κι από τα επιγράμματα εντός και εκτός του ναού, η εκκλησία χτίστηκε και καθιερώθηκε ως ναός του Προφήτη Ηλία. Υπήρχε όμως συνάμα και άλλο εξωκκλήσι τιμώμενο στον Προφήτη Ηλία στην κορυφή του λόφου και για να τις ξεχωρίζουν, μέχρι το 1925, τη μία εκκλησία την ονόμαζαν ψηλό Αηλιά και την άλλη χαμηλό Αηλιά. Η Εκκλησιαστική Επιτροπεία όμως με πράξη της το 1925 μετονόμασε τον Ιερό Ναό του κάτω Προφήτη Ηλία, του χαμηλού δηλαδή Αηλιά, σε Ναό της Μεταμορφώσεως του Σωτήρος. Ο λόγος που οδήγησε την Επιτροπεία να προβεί στη μετονομασία δεν αναπτύσσεται στο πρακτικό αλλά είναι προφανής. Υπήρχαν δύο εκκλησίες αφιερωμένες στον Προφήτη Ηλία και κάποια έπρεπε να μετονομαστεί. Και αυτή σαφώς δεν θα μπορούσε να είναι η υψηλότερη.
Άλλωστε ο εκδότης και τυπογράφος της κάρτας, Χατζηγρηγόριος Πιτένης, γνωστός στην εποχή του τελειομανής, ο οποίος διακρίνεται δεξιά στην κάρτα σε μία αρκετά διαδεδομένη συνήθεια των εκδοτών καρτ-ποστάλ της εποχής να εικονίζονται στα έργα τους, πολύ δύσκολα θα έκανε λάθος.
Επομένως ιστορικά αποδεκτό και ορθό είναι όταν αναφερόμαστε σε φωτογραφίες και γεγονότα πριν το 1925 να χρησιμοποιούμε την ονομασία Προφήτης Ηλίας ενώ από κει και μετά την ονομασία Μεταμόρφωση του Σωτήρος.

Στα παραλειπόμενα αλλά ενδιαφέροντα που συνοδεύουν την παρούσα ιστορία αξίζει να αναφέρουμε τα παρακάτω. Από τη συγκεκριμένη καρτ ποστάλ αυτό που αναμφισβήτητα ξεχωρίζει είναι το πανέμορφο κωδωνοστάσιο που δεσπόζει στα αριστερά. Αρχικά κτίστηκε το 1893 αλλά δεν πέτυχε ως κατασκευή και κατεδαφίστηκε. Το 1900 υποβλήθηκε παράκληση να εκδοθεί φιρμάνι για ανοικοδόμηση κωδωνοστασίου ύψους 10.5 μέτρων και πλάτους 4.50 μέτρων. Η άδεια δόθηκε το 1901 και οι εργασίες ολοκληρώθηκαν το 1904, όπως άλλωστε μας μαρτυρά και η εντοιχισμένη επιγραφή κατασκευής. Επομένως η κυκλοφορία της καρτ-ποστάλ έγινε σαφώς μετά από αυτή τη χρονολογία.
Ως αυθεντική τη φωτογραφία που χρησιμοποιήθηκε για να εκδοθεί και η καρτ ποστάλ την πρωτοδημοσίευσα στο προσωπικό μου λεύκωμα «Κοζάνη-Οδοιπορικό στο Χρόνο» (σελ. 78 και αριθμός φωτογραφίας 92).
Η καρτ ποστάλ, όπως φαίνεται και από τη χειρόγραφη σημείωση άνω δεξιά και ακριβώς κάτω από την τυπωμένη λεζάντα, ταχυδρομήθηκε από την Κοζάνη στις 18 Δεκεμβρίου του 1912, μόλις λίγες εβδομάδες δηλαδή μετά την απελευθέρωση της πόλης. Από το πίσω μέρος της, και το οποίο μερικώς σας μεταφέρω, προορισμό είχε τη Λάρισα στην οποία αφίχθη μία μέρα μετά. Υπάρχει και η ανάλογη σφραγίδα άφιξης από το εκεί ταχυδρομείο. Εξαιρετικός ο χρόνος επίδοσης για την εποχή. Το υπόλοιπο μέρος του κειμένου μελετάτε ενδελεχώς.

Στους Σωτήρηδες και τις Σωτηρίες χρόνια πολλά!

Τσιομπάνος Γιάννης