Τα γεφύρια των Γρεβενών, πέτρινα κομψοτεχνήματα

Τα γεφύρια των Γρεβενών είναι τα μεγαλύτερα και εντυπωσιακότερα ολόκληρης της Μακεδονίας

α γεφύρια των Γρεβενών είναι τα μεγαλύτερα και εντυπωσιακότερα ολόκληρης της Μακεδονίας. Το 1995, κατόπιν ενεργειών της Νομαρχίας Γρεβενών, η 11η Εφορεία Βυζαντινών Αρχαιοτήτων της Βέροιας ανακήρυξε τα εν λόγω γεφύρια διατηρητέα μνημεία.


Από την εν γένει κοινή τεχνοτροπία των γρεβενιώτικων γεφυριών αποκλίνει το γεφύρι που βρίσκεται ανάμεσα στα χωριά Αλατόπετρα και Πρόσβορο, πάνω στο μεγάλο μονοπάτι που ένωνε τα Γρεβενά με τη Σαμαρίνα και την Κόνιτσα. Το γεφύρι αυτό, που είναι γνωστό και ως γεφύρι του Γκαβού, οικοδομήθηκε πριν από το 1900, διακρίνεται δε για τις μεγάλες, υπέροχα λαξευμένες πέτρες του και την ελλειψοειδή καμάρα του.

Αξιοσημείωτο από την άποψη του ανοίγματος του τόξου του είναι το τρίτοξο γεφύρι του Αζίζ-Aγά (συνολικού μήκους 70 μ. και ύψους 15 μ.), κοντά στο χωριό Τρίκωμο, στις ανατολικές υπώρειες της Πίνδου. Το γεφύρι, που φέρει στα βάθρα του δύο μικρά ανακουφιστικά ανοίγματα, κατασκευάστηκε το 1727, με χρηματοδότηση του Αζίζ-Αγά. Επί Τουρκοκρατίας εξυπηρετούσε τους ντόπιους εμπόρους που μετέφεραν λάδι και στάρι, αλλά και τα καραβάνια των ξενιτεμένων που αναχωρούσαν για την Ανατολική Ευρώπη.

Από επικοινωνιακής απόψεως, σπουδαίο ήταν το γεφύρι του Σπανού, καθώς συνέδεε την Ήπειρο με τη Μακεδονία. Το μεγαλύτερο σωζόμενο πέτρινο γεφύρι της Μακεδονίας, μήκους 85 μ., υψώνεται πάνω από τα νερά του Βενέτικου, ανάμεσα στα χωριά Κοσμάτι και Κηπουρειό. Το γεφύρι φέρει το όνομα του Μουσταφά Πασά ή Σπανού (από το Αργυρόκαστρο), ο οποίος χρηματοδότησε την τελευταία ανακατασκευή που έλαβε χώρα, το 1846. Δίπλα στο γεφύρι υπήρχαν χάνι (σε αυτό διανυκτέρευαν τα καραβάνια που κατευθύνονταν προς Θεσσαλονίκη ή Γιάννενα) και τουρκικό φυλάκιο.

Εντυπωσιακό γεφύρι είναι αυτό της Πορτίτσας, το οποίο είναι χτισμένο σε μια υπέροχη τοποθεσία έξω από το χωριό Σπήλαιο. Το ευχερώς προσπελάσιμο και δημοφιλέστερο ίσως γεφύρι των Γρεβενών βρίσκεται σε ένα τοπίο απαράμιλλης ομορφιάς, το οποίο συνθέτουν ο ποταμός Βενέτικος (παραπόταμος του Αλιάκμονα), το βαθύ φαράγγι της Πορτίτσας (σε αυτό καταλήγει η κοιλάδα Κανάβη) και δύο αντικριστοί κάθετοι βράχοι στο βάθος, σωστές συμπληγάδες. Το δίτοξο γεφύρι κατασκευάστηκε λίγο πριν από τα μέσα του 18ου αιώνα με προσφορές από το μοναστήρι του Σπηλαίου.

Το δίτοξο γεφύρι του Ζιάκα, σε απόσταση 3 χλμ από το ομώνυμο χωριό (είναι χτισμένο στους πρόποδες του όρους Όρλιακα), κατασκευάστηκε επί Τουρκοκρατίας (πριν από το 1885) στις όχθες του ποταμού Βελονιά, παραποτάμου του Βενέτικου. Σύμφωνα με ιστορικές αναφορές, στη θέση του γεφυριού διεξήχθη μάχη μεταξύ του Γιαννούλα Ζιάκα, αδελφού του θρυλικού οπλαρχηγού Θεόδωρου Ζιάκα (σε αυτόν οφείλει την ονομασία του το χωριό), και των Τούρκων. Το γεφύρι του Ζιάκα, γνωστό και ως Τουρκογέφυρο, αποτελούσε άλλοτε πέρασμα για τα εμπορικά καραβάνια που ακολουθούσαν τη λεγόμενη Βασιλική Στράτα.

Δυσχερώς προσπελάσιμο, ειδικά το φθινόπωρο και το χειμώνα, είναι το γεφύρι του Τρικώμου ή Καγκέλια, δίπλα στο δρόμο που ενώνει το Τρίκωμο με το Μοναχίτι. Το εν λόγω δίτοξο γεφύρι, που ενώνει τις όχθες του ποταμού Βενέτικου, οικοδομήθηκε από τον πρωτομάστορα Στέργιο Λάζο σε άγνωστη χρονολογία (φημολογείται πάντως ότι είναι παλαιότερο από εκείνο του Αζίζ-Αγά), έχει δε υποστεί επισκευές στο διάβα του χρόνου.

Το γεφύρι της Πραμόριτσας, ένα από τα μεγαλύτερα σε μήκος γεφύρια της Μακεδονίας (αγγίζει τα 50 μ.), ξεχωρίζει λόγω της τοποθεσίας στην οποία είναι χτισμένο, στα όρια Γρεβενών και Κοζάνης. Το τετράτοξο γεφύρι, που ενώνει τις όχθες του ποταμού Πραμόριτσα, παραποτάμου του Αλιάκμονα, κατασκευάστηκε σύμφωνα με προφορική παράδοση περί το 1870/1880. Σε αλλοτινούς καιρούς το γεφύρι της Πραμόριτσας ήταν ζωτικής σημασίας, αφού βρισκόταν πάνω στον κεντρικό δρόμο που συνέδεε την πόλη των Γρεβενών με το εμπορικό κέντρο του Τσοτυλίου Κοζάνης και εξυπηρετούσε τις μετακινήσεις των κοπαδιών του Βοΐου προς τα χειμαδιά της Θεσσαλίας, ενώ εξασφάλιζε την επικοινωνία ανάμεσα στα χωριά Κληματάκι και Ανθοχώρι.

Το μοναδικό γεφύρι των Γρεβενών που υψώνεται μέσα σε χωριό είναι αυτό του Δοτσικού. Το εν λόγω μονότοξο γεφύρι, που είναι χτισμένο σε μεγαλύτερο υψόμετρο (πάνω από 1.000 μ.) απ’ ό,τι όλα τα άλλα πέτρινα γεφύρια της Μακεδονίας, επιτρέπει την επικοινωνία ανάμεσα στις δύο συνοικίες του Δοτσικού, έτσι όπως υψώνεται πάνω από τα ορμητικά νερά του ποταμού Δοτσικιώτη, παραποτάμου του Βενέτικου. Για τη χρονολογία κατασκευής του οι απόψεις ποικίλλουν, μια και προτείνονται το 1804, το 1865, αλλά και η δεκαετία 1870-1880.

Τέλος, ανάμεσα στα χωριά Κάστρο και Μέγαρο βρίσκεται το μονότοξο γεφύρι του Κάστρου ή Μεγάρου, που ενώνει τις όχθες του ποταμού Γρεβενίτη. Το γεφύρι, που δεν είναι ευχερώς ορατό και προσπελάσιμο, κατασκευάστηκε κατά πάσαν πιθανότητα πριν από το 1850, εξασφάλιζε δε την επικοινωνία ανάμεσα στα δύο προαναφερθέντα χωριά. Σύμφωνα με προφορικές παραδόσεις, ως χορηγοί της κατασκευής του γεφυριού προβάλλονται είτε οι μοναχοί ενός παλαιού μοναστηριού στη θέση Παλιομονάστηρο είτε ο τοπικός τούρκος ηγεμόνας (εξού και η ονομασία «του Πασά το γεφύρι») είτε οι ίδιοι οι κάτοικοι του Μεγάρου.

*Οι πληροφορίες που συνθέτουν το παρόν άρθρο, καθώς και το συνοδευτικό φωτογραφικό υλικό, προέρχονται από το διαδικτυακό τόπο της Περιφερειακής Ενότητας Γρεβενών (www.visit-grevena.gr).